Jak sprostać potrzebom osób starszych? Jak przygotować ofertę biblioteczną skierowaną do tej grupy? Jak złapać ich do sieci? Miejska Biblioteka Publiczna w Opolu ma na to sprawdzone sposoby. Michał Baranowski dzieli się swoimi 7-letnimi doświadczeniami i pomysłami związanymi z wprowadzaniem seniorów do wirtualnego świata.
W naszej pracy niemal codziennie spotykamy się z osobami starszymi, które chcą, ale niekoniecznie mogą dać sobie radę z komputerem i Internetem, wiecznie frustrując się na uciekający im świat. Pracownicy Działu Informacji Miejskiej Biblioteki Publicznej w Opolu starają się sprostać tym wyzwaniom organizując różnego typu spotkania i zajęcia mające zapobiec cyfrowemu wykluczeniu starszego pokolenia.
Mobilny senior
Spotkania związane z tematyką komputerową dla seniorów prowadzimy od 2011 r. wraz z chwilą, gdy przeniesiono naszą siedzibę do nowego, nowocześniejszego budynku. Początkowo były to zajęcia indywidualne, które wraz ze wzrostem zainteresowania zmieniły się w cykliczne, godzinne warsztaty „E-senior”. Wzrastające zapotrzebowanie na tego typu działalność wśród seniorów spowodowało, iż rozszerzyliśmy go do ośmiu dwugodzinnych spotkań. Obecnie kurs komputerowy nosi nazwę „Mobilny Senior” i odbywa się w Dziale Informacji MBP, gdzie do dyspozycji jest 11 stanowisk komputerowych z dostępem do Internetu.
Kurs przeznaczony jest dla osób powyżej 50. roku życia, które nie miały styczności z komputerem lub słabo potrafią się nim posługiwać. Staramy się, aby grupy kursowe w poszczególnych edycjach nie były za duże – zazwyczaj w jednej edycji uczestniczy 6-8 osób, w ten sposób łatwiej nam jest prowadzić zajęcia i kontrolować poprawność wykonywanych ćwiczeń oraz dotrzeć do każdej osoby, szczegółowo wytłumaczyć temat. Ma to także praktyczne zastosowanie – seniorzy mogą usiąść w dwóch pierwszych rzędach sali, żeby lepiej widzieć wyświetlane na ekranie slajdy i obserwować czynności wykonywane przez prowadzącego. Gdy pracujemy z seniorami warto pamiętać o takich, wydawałoby się, błahych sprawach. W przypadku kameralnych grup łatwiej jest również utrzymać dobrą atmosferę sprzyjającą pracy, wpływa to na większą ochotę do poznawania nowych rzeczy.
Zajęcia od A do Z
Cykl zajęć obejmuje osiem dwugodzinnych warsztatów korzystania z komputera:
- Podstawy obsługi komputera – seniorzy poznają podstawowe pojęcia dotyczące komputera (tj. program, plik, folder, pulpit etc.), uczą się używać myszki oraz poprawnie włączać
i wyłączać komputer. - Klawiatura i edytor tekstu – seniorzy uczą się korzystać z klawiatury oraz poznają podstawy programu word (w tym jak utworzyć nowy folder lub dokument).
- Nasze pasje – kursanci „wchodzą” do Internetu i uczą się go wykorzystywać do poszerzania swoich pasji i zainteresowań. Odwiedzają blogi, portale internetowe oraz ciekawe strony
w celach edukacyjnych i rozrywkowych – zachęcamy, aby uczestnicy wcześniej przygotowali sobie tematy, strony, które chcieliby odwiedzić w Internecie. - Opole online – seniorzy uczą się wykorzystywać Internet do poruszania się po swoim mieście – odnajdują połączenia autobusowe, poznają strony urzędowe, odwiedzają strony lokalnych teatrów, bibliotek, filharmonii, kin i innych centrów lokalnej kultury, słuchają radia i czytają lokalne wiadomości.
- Senior pisze maile – zajęcia składają się z dwóch, dwugodzinnych części.
Na pierwszych zakładamy skrzynkę mailową, uczymy się jak się zalogować, poznajemy jej budowę, organizujemy, wysyłamy pierwszego maila i odpowiadamy na wiadomości przychodzące. W drugiej części uczymy się pobierać z Internetu różne pliki (zdjęciowe, tekstowe), zapisywać je na komputerze oraz wysyłać mailem. - Podróże online – uczestnicy uczą się korzystać z Google Maps, sprawdzają rozkład jazdy PKP i innych przewoźników, odwiedzają popularne strony do wyszukiwania noclegów
i odnajdują połączenia internetowe. - Biblioteki i media w sieci – seniorzy uczą się korzystać z bibliotecznego katalogu online oraz obsługi internetowych video playerów, na których oglądają różnego rodzaju materiały wideo.
W trakcie zajęć skupiamy się głównie na korzystaniu z Internetu, gdyż szczególnie w przypadku seniorów bardzo ułatwia im to codzienne funkcjonowanie. Staramy się, aby uwaga uczestników była skupiona tylko i wyłącznie na pracy z komputerem i obserwacji, co dzieje się w przypadku różnych działań wykonywanych za jego pomocą – w tym celu po każdych zajęciach wszyscy otrzymują specjalnie przygotowany skrypt z najważniejszymi informacjami z zajęć, by móc później samodzielnie powtórzyć nabyte w ich trakcie umiejętności (nie tracimy wtedy czasu na notatki).
Materiały te opracowaliśmy w sposób prosty i przejrzysty, często stosowaliśmy język potoczny, obrazowy – jest to konieczne w przypadku osób starszych, tym bardziej, gdy dotyczy to zupełnie nowych dla nich zagadnień (co ciekawe, o udostępnienie im naszego „podręcznika” prosiły osoby, które uczestniczyły w innych kursach komputerowych). Jeśli ktoś z uczestników nie posiada komputera w domu lub ma po prostu ochotę, może zawsze odwiedzić nasz dział by spokojnie poćwiczyć sobie z pomocą naszego pracownika. W tym miejscu zaznaczę, że z ćwiczeniem nowo poznanych rzeczy bywa różnie – trzeba zatem ciągle i w różny sposoby zachęcać ich do komputerowego treningu – na przykład wymyślając ciekawe zadania do zrobienia
w domu.
Aktywizacja pokolenia 50+
Na tego typu zajęcia zapotrzebowanie jest ogromne, świadczy o tym fakt, iż listy na następne edycje niemal zawsze mamy zapełnione na dwa kursy w przód. Warto postawić na taką aktywność z kilku powodów. Pierwszy i najważniejszy jest jasny – pomagamy w ten sposób określonej grupie społecznej funkcjonować w codziennym życiu i uniknąć cyfrowego wykluczenia. Możliwość opłaty rachunków przez Internet, sprawdzenie rozkładu jazdy pociągu lub autobusu, rejestracja do lekarza czy sprawdzenie godzin otwarcia sklepu to wielkie ułatwienia dla osób starszych, a w przypadku osób mających problemy zdrowotne wręcz bezcenne.
Kolejnym ważnym powodem jest aktywizacja pokolenia 50+, które pamięta czasy bez komputerów i Internetu. Nowe umiejętności otwierają mu wiele możliwości wykorzystania wolnego czasu w nowy i ciekawy sposób, czasu, którego seniorzy mają zazwyczaj sporo – siedząc w domu przed komputerem dowiadują się o różnych ciekawych spotkaniach, przedsięwzięciach i tym chętniej z nich korzystają. Poznawanie nowych rzeczy sprawia seniorom wiele frajdy – możliwość wysłania maila do syna czy córki, rozmowa z wnuczkiem na Skypie albo zalajkowanie zdjęcia koleżanki jest dla nich znakiem, że jednak potrafią się dopasować do otaczającego ich świata. Nie bez znaczenia jest fakt, iż sama świadomość, że mogą się jeszcze czegoś nowego nauczyć w tym wieku sprawia,
że codzienność po prostu staje się ciekawsza.
Poszerzyć horyzonty
Niejako uzupełnieniem „Mobilnego Seniora” jest „Pogotowie komputerowe”, które prowadzimy we współpracy z lokalnym Centrum Informacyjno-Edukacyjnym Senior w Opolu. Dwukrotnie w ciągu miesiąca, podczas dwugodzinnego dyżuru w Centrum, seniorzy mają okazję przyjść ze swoim sprzętem (laptopem, notebookiem, smartfonem, e-czytnikiem) i zasięgnąć porady, rozwiązać problem związany z tymi urządzeniami, jak również poćwiczyć korzystanie z tych urządzeń i zapoznać się z ciekawymi rozwiązaniami i stronami internetowymi.
Wśród odwiedzających często pojawiają się uczestnicy „Mobilnego Seniora” chcący poszerzyć swoje horyzonty, ale także aktualni uczestnicy kursu, którzy chcą sobie poćwiczyć pracę na komputerze pod okiem kogoś doświadczonego. Konwencja spotkań jest różna, w zależności od ilości osób obecnych. Gdy przychodzi ich mniej – prowadzący ma okazję z każdym indywidualnie rozwiązać problem. Gdy ilość uczestników jest większa, wtedy problemy rozwiązywane są wspólnie z użyciem rzutnika, tak, aby każdy z obecnych mógł widzieć proces ich rozwiązywania i tym samym nauczyć się czegoś nowego.
Problematyka poruszana podczas konsultacji jest bardzo różna – od problemów z samym sprzętem – jego wyborem, uruchomieniem, konserwacją, kopiowaniem i usuwaniem plików, podłączaniem dodatkowego sprzętu, nauką korzystania z systemu Windows, przez korzystanie z Internetu (nauka podstaw poruszania się po nim, zakładanie skrzynki mailowej, umiejętność korzystania z portali społecznościowych, oglądanie filmów online etc.) aż po tworzenie prezentacji, obróbkę zdjęć i zakupy w Internecie.
Z b@tutą i Seniorem
Naszą ofertę dla seniorów staramy się urozmaicać o tematyczne spotkania związane z tematyką komputerową. W ubiegłym roku w ramach akcji „Kultura 60+” odbyło się spotkanie pod tytułem „Z b@tutą i Seniorem” prowadzone przez pracownika Działu Informacji MBP w Opolu. Spotkanie przeznaczone było dla seniorów, którzy chcieliby posłuchać ciekawych utworów muzyki poważnej w Internecie, podyskutować o nich oraz zapoznać się z postacią wybitnego kompozytora muzyki poważnej. Celem spotkania było zachęcenie obecnych do wykorzystywania Internetu do słuchania muzyki i nabycia umiejętności związanych z tym tematem jak również popularyzacja muzyki poważnej.
Podczas spotkania w nastrojowej scenerii, mogąc delektować się kawą i ciastem, seniorzy uczyli się w jaki sposób można słuchać muzyki poważnej w Internecie. wykorzystując portale internetowe do tego przeznaczone tj. YouTube czy Spotify (na potrzeby spotkania przygotowana została multimedialna prezentacja o tym, jak korzystać z portalu YouTube oraz dotycząca samej postaci kompozytora). Z pomocą prowadzącego wyszukiwali i odtwarzali wybrane przez utwory na laptopach i smartfonach. Po każdym utworze uczestnicy mieli okazję poznać okoliczności jego powstania oraz, wraz z moderatorem, wymieniali się spostrzeżeniami, wrażeniami i doświadczeniami wynikającymi ze wspólnego słuchania.
Akcje z internetem
W pracy z seniorami warto także angażować się w różnego rodzaju akcje dotyczące bezpieczeństwa w Internecie, szczególnie jeśli chodzi o osoby, które dopiero zaczęły przygodę z komputerem i siecią. Oprócz zwrócenia uwagi na ten aspekt podczas samych zajęć można poszukać partnerów, którzy organizują tego typu eventy. Nasza biblioteka zaangażowała się w taką akcję w 2016 roku wraz z Fundacją Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego. W ramach kampanii „Tydzień z Internetem” przeprowadziliśmy spotkanie z seniorami „Bezpieczny e-konsument”. W jego trakcie poruszane były kwestie zarządzania danymi w Internecie, zabezpieczania swoich danych, sprawdzania wiarygodności sklepów internetowych, bezpiecznego płacenia za zakupy oraz temat naszych praw przy internetowych zakupach.
Kolejnym naszym partnerem była Fundacja Orange, dzięki której zorganizowaliśmy cykl spotkań „Akcja e-motywacja!”. Celem projektu była aktywizacja i wspieranie osób starszych w rozwoju osobistym i społecznym z pomocą nowych technologii i Internetu. Podczas pięciu spotkań online uczestnicy spotkali się wirtualnie z osobami znanymi, jak i mniej popularnymi, aktywnymi w życiu codziennym. Staraliśmy się, aby podczas rozmowy z elementami warsztatowymi znaleźć inspirację do aktywnego uczestniczenia w życiu społecznym naszego miasta, regionu i kraju.
E-książki
W naszej pracy ze starszym pokoleniem nie mogło zabraknąć miejsca na e-książki. Oprócz zachęcania seniorów do korzystania z tej technologii oferujemy im możliwość miesięcznego wypożyczenia czytnika e-booków. Cały 2017 rok poświęciliśmy również na comiesięczne spotkania z cyklu „Na przekór czyli zaczytany e-senior”. Oprócz seniorów mógł w nich uczestniczyć każdy miłośnik książek i nowych technologii. Prowadząca spotkanie zachęcała do łączenia pasji czytania z surfowaniem po Internecie. W tym celu poznawano zbiory bibliotek cyfrowych, e-publikacje, czytano książki na smartfonach i tabletach, wyszukiwano audiobooki i słuchowiska na płytach oraz odwiedzano blogi znanych pisarzy oraz miłośników książek.
Wiele satysfakcji
Praca z seniorami przynosi wiele satysfakcji – możliwość obserwowania radości na ich twarzy, kiedy uda im się tak prosta (dla nas) czynność skopiowania pliku czy otworzenia strony internetowej, na której bez problemów sprawdzą sobie program telewizyjny czy rozkład jazdy autobusu jest nie do przecenienia. Tym bardziej, że mówimy tu o ludziach, którzy, już niejednego się w życiu nauczyli. Cieszy fakt, iż możemy im pomóc odnaleźć się w nowym dla nich świecie, a przede wszystkim przezwyciężyć lęk i strach do tej skomplikowanej maszyny jaką jest komputer.
Warto tworzyć dla nich miejsce, gdzie bez obawy zawiesi im się laptop, klikną reklamę bez strachu, że coś niechcący kupili i będą mogli zadać nawet najprostsze pytanie nie słysząc ciągłego: „No Babciu…Przecież to takie proste” lub „Tato, pokazywałem Ci to już sto razy, czego tu nie rozumiesz?!”. Dlaczego? Przekonacie się o tym wtedy, kiedy po jakimś czasie podejdzie do was osiemdziesięciodwuletni pan Janek ze swoim laptopem i zacznie pokazywać wam swoje zdjęcia z wakacji z małżonką, do tego zaczynając z wami dyskusję o nowym Windowsie 10.
Michał Baranowski