Wrześniowy niż genueński przyniósł katastrofalne skutki dla południowo-zachodniej Polski, powodując powódź porównywalną z wielką wodą z 1997 roku. Wiele miejsc zostało zalanych, a w trudnej sytuacji znalazło się tysiące osób. Jednym ze skutków tego kataklizmu były zniszczenia w obiektach instytucji kultury, w tym w bibliotekach. Ten raport ma na celu przedstawienie skali zniszczeń, jakie poniosły biblioteki w regionach dotkniętych powodzią, a w szczególności w województwach dolnośląskim, opolskim i śląskim. Dokumentuje skalę strat i przedstawia wyzwania jakie stoją przed nami w związku z odbudową. Chciałabym również zaapelować o wsparcie dla działań mających na celu odbudowę zniszczonych bibliotek. Tylko dzięki solidarności i wspólnym wysiłkom będziemy mogli przywrócić kulturę w zniszczonych książnicach oraz odnowić miejsca, w których mieszkańcy spędzali wolny czas i rozwijali swoje pasje.
Najbardziej ucierpiały biblioteki w województwach: dolnośląskim (9 zdarzeń), opolskim (9 zdarzeń) i śląskim (3 zdarzeń). Listę 21 zdarzeń, strat i potrzeb bibliotek bibliotek opisałam w dalszej części raportu. Szczegółowy wykaz 21 zgłoszonych przypadków szkód w bibliotekach, wraz z opisem poniesionych strat i potrzeb, przedstawiłam w dalszej części raportu. Wiele bibliotek w tych regionach straciło część księgozbiorów i wyposażenie. Ponadto, uległy zniszczeniu komputery, meble, regały, co uniemożliwia normalne funkcjonowanie tych instytucji. Niektóre pomieszczenia nie nadają się do użytku.
W przeciwieństwie do wymienionych województw, w lubuskim, wielkopolskim, zachodniopomorskim i małopolskim nie odnotowano zdarzeń w bibliotekach, ani nie była konieczna ich ewakuacja. Przedstawione w raporcie informacje zebrałam na podstawie własnych badań, weryfikacji informacji w lokalnych mediach na terenach objętych stanem klęski żywiołowej, bezpośrednich rozmów z bibliotekarzami, kierownikami i dyrektorami bibliotek dotkniętych powodzią. Serdecznie dziękuję wszystkim za rozmowy i poświęcony czas.
W tworzeniu raportu aktywnie wspierali mnie pracownicy działów instrukcyjno-metodycznych w wojewódzkich bibliotekach publicznych, którzy na co dzień służą pomocą bibliotekom w swoich regionach. Wspomnieć też należy o Bibliotece Narodowej, z którą współpracowałam i która wydała zalecenia dla bibliotek w sprawie zagrożenia mikrobiologicznego po powodzi. Dziękuję również ludziom dobrej woli i firmom, którzy zaangażowali się w pomoc poszkodowanych bibliotekom – szczególnie tym, którzy wyrazili chęć pomocy chcąc pozostać anonimowymi darczyńcami.
Lustro Biblioteki kieruje do wszystkich dotkniętych powodzią słowa wsparcia. Każda biblioteka, która ucierpiała i potrzebuje wsparcia może się ze mną kontaktować b.morawiec@lustrobiblioteki.pl. Jeśli masz sygnał o zniszczonej bibliotece, proszę o e-mail, a zostanie dodana do niniejszego raportu.
Najważniejsze zidentyfikowane problemy:
- Zbiory: Wilgoć niszczy ocalałe książki, a brak suchych pomieszczeń uniemożliwia ich zabezpieczenie. Brak również danych o zniszczonych zbiorach, które znajdowały się w domach powodzian.
- Budynki: Większość bibliotek wymaga kosztownych remontów pomieszczeń i piwnic, czasem całkowitej odbudowy. Potrzebne są środki finansowe na zakup sprzętu do osuszania, sprzątania i dezynfekcji. Nie wszystkie budynki miały ubezpieczenie. Powódź spowodowała też przerwy w dostawie wody, energii, gazu.
- Organizacja: Bibliotekarze, często sami poszkodowani przez powódź, nie mają wystarczających zasobów, aby poradzić sobie z sytuacją. Biblioteki są marginalizowane w procesie pomocy, dlatego organizują własne zbiórki.
WOJ. DOLNOŚLĄSKIE – 9 ZDARZEŃ
1. Biblioteka Publiczna Centrum Kultury i Rekreacji w Lądku-Zdroju
pl. Staromłyński 5, 57-540 Lądek-Zdrój
- zalanie sięgało kilkunastu centymetrów, pozostała gruba warstwa szlamu
- zniszczeniu uległo całe umeblowanie
- konieczny jest remont Działu dla dorosłych i zakup wyposażenia
- zniszczony częściowo księgozbiór dla dorosłych (ok. 10%)
- potrzebne są: regały, lada, biurka, szafki magazynowe, remont ścian, oczyszczanie i dezynfekcja podłogi
- trwa zbiórka na remont
- 4 października otwarto tymczasową wypożyczalnie dla dorosłych w Dziale dla Dzieci na piętrze
O sytuacji biblioteki pisałam 25 września 2024 roku w artykule „Trudna sytuacja zalanej biblioteki w Lądku-Zdroju”.
– Moja biblioteka to są dwa działy. Dział dla dzieci położony jest wiele stopni wyżej niż Dział dla dorosłych. Ten znajdował się na mocno podwyższonym parterze, a mimo to doszła do niego woda. Książek nie straciłam dużo, to jest około 10% całości księgozbioru dla dorosłych. To książki, które były na najniższych półkach. Niektóre wilgotne, niektóre mocno nabrały wilgoci z powietrza, nieprzyjemnych zapachów. To się odbuduje szybko, ponieważ mam kilku oferentów na podarowanie tych książek. Niestety zniszczeniu uległo całe umeblowanie biblioteki. Musieliśmy wyrzucić regały, biurka, ladę, wszystkie szafki magazynowe, które były na zapleczu. Wszystko to skąpało się w powodziowej wodzie, szlamie i zarazkach – mówi pani Gabriela Naporowska-Rodak, kierownik biblioteki.
2. Filia w Gorzanowie. Biblioteka Publiczna Miasta i Gminy w Bystrzycy Kłodzkiej
ul. Plac Wolności 1, 57-521 Gorzanów
- zniszczeniu uległo całe pomieszczenie biblioteki na parterze, w tym: wszystkie meble, regały, biurka, drzwi wejściowe
- zniszczony częściowo księgozbiór (ok. 10%)
- potrzebne są: regały (20 szt.), biurka (w tym 3 szt. komputerowych), krzesła (6 szt.), lada, stoliki, remont ścian, oczyszczenie i dezynfekcja podłogi oraz naprawa uszkodzeń podłogi i zalanej instalacji elektrycznej
- w lipcu tego roku filia została ponownie otwarta po generalnym remoncie budynku
- trwa zbiórka na remont, zakup nowych mebli i książek
– W czasie powodzi uległo zalaniu całe pomieszczenie, zniszczone zostały wszystkie regały, biurka, drzwi wejściowe, część księgozbioru. Obecnie biblioteka posprzątana, osuszana, ale nieczynna. Potrzebne przede wszystkim regały i biurka. Dla Kasi, która pracuje na tej filii ta biblioteka jest jak drugi dom, pełna pasji, kochająca książki i swoją pracę. Czeka z utęsknieniem na powrót do swoich czytelników – mówi Anna Duplaga, starszy kustosz.
O sytuacji biblioteki pisałam 25 września 2024 roku w artykule „Filia biblioteczna w Gorzanowie potrzebuje wsparcia po powodzi”.
3. Biblioteka Publiczna Gminy Kłodzko z/s w Ołdrzychowicach Kłodzkich
ul. Kłodzka 20, 57-360 Ołdrzychowice Kłodzkie
- przeniesiono zbiory na suchy strych przy pomocy bibliotekarzy, żołnierzy WOT
- zniszczony sprzęt i przedmioty
4. Filia w Żelaźnie. Biblioteka Publiczna Gminy Kłodzko z/s w Ołdrzychowicach Kłodzkich
57-361 Żelazno 102A, Centrum Biblioteczno-Kulturalne w Żelaźnie
- zalane pomieszczenia na wysokość ok. 1 m i wyżej
- budynek doznał uszkodzeń w dachu na skutek spadnięcia dwóch drzew, wnętrze do całkowitego remontu
- uszkodzona infrastruktura zewnętrzna, stolarka okienna (wraz z szybami) i drzwiowa, ogrodzenie budynku, parking
- zniszczone sanitariaty
- zniszczone 50% księgozbioru, panuje wilgoć na wyższych półkach
- zniszczony częściowo sprzęt komputerowy, w tym: komputery stacjonarne, laptopy, urządzenie wielofunkcyjne, projektor i ekran (informatyk dokonuje weryfikacji sprzętu do uratowania)
- zniszczone wyposażenie
- w centrum działa magazyn z darami dla powodzian, punkt z wyżywieniem, obok w budynku punkt medyczny
- potrzebne są: w pierwszej kolejności wsparcie finansowe na remonty wewnętrzne i zewnętrzne przed zimą, potem meble i wyposażenie, w tym: regały, stoły i krzesła, ławy, stoły pod komputery, lada biblioteczna i szafy, regały tematyczne edukacyjne, kanapa i inne drobniejsze przedmioty
- trwa zbiórka na remont i zbiórka książek
- obiekt był oddany do użytku w listopadzie 2021 roku
– Przede wszystkim potrzebujemy środków finansowych. Przyjmiemy również nowe książki: beletrystyka, literatura dziecięca i młodzieżowa, kanon obowiązujących lektur szkolnych – na początek. Książki można przesyłać na adres: Biblioteka Publiczna Gminy Kłodzko, 57-360 Ołdrzychowice Kłodzkie, ul. Kłodzka 20 z dopiskiem „Pomoc po powodzi” – apeluje Mariola Huzar, dyrektorka.
O sytuacji biblioteki pisałam 30 września 2024 roku w artykule „Biblioteka w Żelaźnie zdewastowana przez powódź”.
5. Biblioteka Miejska CETiK w Stroniu Śląskim
ul. Kościuszki 32, 57-550 Stronie Śląskie
- biblioteka zalana na wysokość ok. 50-60 cm
- zniszczona 1/5 księgozbioru, usunięcia wymagają trzy dolne półki regałów
- zniszczone wszystkie regały, materiały edukacyjno-plastyczne, meble i wyposażenie
- zalany piec gazowy, posadzki, drzwi, zniszczona większość elektroniki, w tym sprzęt komputerowy
- nie można oszacować strat, mogą być większe z uwagi na utrzymującą się wilgoć
- przerwy w dostawie wody na ul. Kościuszki ogłoszone przez gminę (ostatni komunikat 27 września); przerwy w dostawie energii, gazu
- bibliotekarze są zaangażowani w punktach do rozdziału wody, żywności i środków czystości dla mieszkańców
6. Miejska Biblioteka Publiczna w Kamiennej Górze
ul. T. Kościuszki 4 58-400 Kamienna Góra
- zalany cały magazyn w piwnicy i korytarz na wysokość ok. 50 cm
- trwa osuszanie pomieszczeń, ściany zawilgocone
- potrzebne są: pomoc finansowa na całkowity remont i zakup książek, osuszacz powietrza, metalowe regały, krzesła, pufy dla dzieci, meble
- zniszczone ok. 2000 książek
7. Filia w Karpnikach. Gminny Ośrodek Kultury w Mysłakowicach
ul. Rudawska 7, 58-533 Karpniki
- zalany księgozbiór i wyposażenie
- zniszczone regały, biurko, materiały do codziennej pracy (plastyczne, dydaktyczne), zbiory i gry planszowe
8. Książnica Karkonoska. Jeleniogórskie Centrum Informacji i Edukacji Regionalnej
ul. Bankowa 27, 58-500 Jelenia Góra
- zalania i podtopienia w gmachu głównym Książnicy i jej filiach
- utrudniona komunikacja w mieście i regionie
- biblioteka była zamknięta 15-17 września
- biblioteka udostępniła możliwość darmowego druku wniosku dla osób poszkodowanych oraz dostęp do komputerów i internetu
9. Biblioteka – Szkoła Podstawowa nr 1 im. Adama Mickiewicza w Kłodzku
ul. Zawiszy Czarnego 5, 57-300 Kłodzko
- zalana biblioteka, brak szczegółowych informacji
WOJ. OPOLSKIE – 9 ZDARZEŃ
1. Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna w Głuchołazach
ul. Bohaterów Warszawy 9a, 48-340 Głuchołazy
- zalany parter, wyposażenie (część regałów, biurka), księgozbiór, ściany, drzwi, podłogi drewniane (olejowanie klepki), piec (współdzielony z centrum kultury; oczekiwanie na analizę specjalistów czy nadaje się do użytkowania)
- zalany dział dziecięco-młodzieżowy, dział gromadzenia i magazyn, hol główny
- prace konieczne: wymiana wszystkich drzwi (5 par), odkażanie budynku, cyklinowanie parkietu, zakup farb, szpachli, tynków, kilku małych regałów, mebli do działu dziecięcego, odkażanie, osuszanie.
- trwa sprzątanie
- biblioteka nieczynna do odwołania, przedłużone terminy zwrotów książek, kary nienaliczane
- prowadzona jest zbiórka wpłat na konto biblioteki
- działa punkt wydawania darów dla osób poszkodowanych
- nowy budynek biblioteki został otwarty w grudniu 2019 roku
O sytuacji biblioteki pisałam 30 września 2024 roku w artykule „Biblioteka w Głuchołazach zniszczona po powodzi”.
2. Miejska i Gminna Biblioteka Publiczna w Nysie
ul. Sukiennicza 2, 48-300 Nysa
- zalana piwnica i pomieszczenie magazynowe na wysokość 50-60 cm oraz znajdujące się tam wyposażenie i sprzęty
- potrzebne są: odkażanie pomieszczeń (w tym koszt zakupu środków dezynfekujących i wynajęcia firmy), malowanie pomieszczeń, profesjonalny odkurzacz Karcher, meble do oddziału dziecięcego (16 stołów, 13 krzeseł dla dzieci, 10 z obiciem dla dorosłych), 2 stojaki na gazety
- budynek wpisany do rejestru zabytków
3. Biblioteka Muzeum Powiatowego w Nysie
ul. Biskupa Jarosława 11, 48-300 Nysa
- zalane pomieszczenie biblioteki na wysokość ok. 40 cm (cały parter muzeum uległ zalaniu)
- potrzeba pomoc w pracach remontowych (bez podłogi), malowaniu, odkażaniu (także koszt zakupu środków dezynfekujących), zakup umeblowania do biblioteki, w tym: 3 biurek, 2 szafek, regałów
- 1/10 księgozbioru zalana (wszystkie dolne półki z 24 regałów)
- zalane pomieszczenia muzeum zostały opróżnione, są czyszczone i dezynfekowane (pomocy udzielali żołnierze i wolontariusze)
- muzeum było zamknięte do 5 października
- trwa inwentaryzacja strat i porządkowanie
- budynek muzeum jest zabytkowy
- trwa poszukiwanie książek ważnych dla działaności biblioteki – zobacz listę tytułów
O sytuacji biblioteki pisałam 1 października 2024 roku w artykule „Biblioteka Muzeum Powiatowego w Nysie zalana”.
4. Miejska i Gminna Biblioteka Publiczna w Lewinie Brzeskim
ul. Kościuszki 52, 49-340 Lewin Brzeski
- zalana piwnica w bibliotece głównej
- potrzebne są: malowanie piwnicy, wymiana podłóg
5. Filia w Przeczy. Miejska i Gminna Biblioteka Publiczna w Lewinie Brzeskim
Przecza 50A, 49-345 Skorogoszcz
- zalana piwnica filii w Przeczy
- brak ogrzewania i duża wilgoć czyni szkody w księgozbiorze
- potrzebne są: osuszacze powietrza, odnowa księgozbioru, odkażanie pomieszczeń (w tym koszt zakupu środków dezynfekujących i wynajęcia firmy)
6. Miejska i Gminna Biblioteka Publiczna w Prudniku
ul. Mickiewicza 1, 48-200 Prudnik
- zalana piwnica
7. Filia w Trzebini, Gminny Ośrodek Kultury i Biblioteka w Lubrzy
ul. Wolności 73, 48-231 Lubrza
- zalana filia
- potrzeba wymiany podłóg, wymiana regałów, malowanie, odkażanie, dokupienie księgozbioru
8. Biblioteka Publiczna im. Jana Brzechwy w Paczkowie
ul. Słowackiego 7, 48-370 Paczków
- zalana częściowo biblioteka główna
9. Biblioteka – Diecezjalna Szkoła Podstawowa i Liceum Humanistyczne w Nysie
- zalana biblioteka
- zniszczony księgozbiór
- woda do okien
WOJ. ŚLĄSKIE – 3 ZDARZENIA
1. Miejska Biblioteka Publiczna w Orzeszu
św. Wawrzyńca 23, 43-180 Orzesze
- zalane pomieszczenia piwnicy, w tym pomieszczenia magazynowe
- występują zacieki na tynkach na wysokości ok. 50 cm
- magazyny są osuszane
- księgozbiór nie ucierpiał
- zniszczone wyposażenie: regały drewniane (20 szt.), biurka (3 szt.), krzesła (6 szt.), szafy biurowe (2 szt.), drzwi (3 szt.), lada biblioteczne (były to stare meble)
- interwencja straży pożarnej
2. Fila nr 1. MBP w Siemianowicach Śląskich
ul. Walentego Fojkisa 4, 41-103 Siemianowice Śląskie
- zalana piwnica
- zniszczy księgozbiór ok. 100 wol. zubytkowanych, część księgozbioru jest obecnie weryfikowana; konieczne jest skucie tynku, osuszenie piwnicy
- straty zostaną oszacowane przez ubezpieczyciela, naprawy odbędą się we własnym zakresie po wypłaceniu odszkodowania
3. Filia w Chałupkach. Biblioteka Publiczna w Krzyżanowicach
ul. Bogumińska 25, 47-460 Chałupki
- biblioteka ewakuowana 14 września z pomocą bibliotekarzy, strażaków, mieszkańców
- sprzęt i zbiory zabezpieczone przed ewakuacją, księgozbiór wywieziony
- lokal zalany na wysokość 180 cm
- filia wymaga remontu ścian, podłogi oraz wyposażenia
- władze gminy mają określić w najbliższym czasie, czy filia będzie przeniesiona w inne miejsce, czy też zdecydują się na remont
- nieczynna do odwołania (komunikat z 18 września)
Zbiórki dla bibliotek
Zachęcam do wsparcia bibliotek poprzez wpłaty na zbiórki przez nie utworzone lub na ich rzecz:
- Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna w Głuchołazach na numer konta biblioteki: 21 8891 0000 2015 6500 8872 0001
- Filia w Gorzanowie. Biblioteka Publiczna Miasta i Gminy w Bystrzycy Kłodzkiej – zbiórka w serwisie pomagam.pl, cel 25 000 zł
- Biblioteka Publiczna Centrum Kultury i Rekreacji w Lądku-Zdroju – zbiórka w serwisie zrzutka.pl, cel 60 000 zł
- Filia w Żelaźnie, Biblioteka Publiczna Gminy Kłodzko z/s w Ołdrzychowicach Kłodzkich – zbiórka w serwisie zrzutka.pl, cel 387 000 zł
Zachęcam również do wsparcia zbiórek uruchomionych przez organizacje bibliotekarskie:
- Odbudowujemy biblioteki po powodzi na południu Polski! – zbiórka Fundacji Powszechnego Czytania, cel: 100 000 zł na odbudowę księgozbiorów.
- Zbiórka na książki i sprzęt dla bibliotek – zbiórka Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich, wpłaty na konto organizacji. Wsparcie na zakup książek, komputerów i wyposażenia.
Tereny objęte stanem klęski żywiołowej
Na koniec należy przypomnieć jeszcze obszary, które były zagrożone. Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie wprowadzenia stanu klęski żywiołowej objęło cztery województwa. Wśród tych obszarów znalazły się:
- w województwie dolnośląskim – powiaty kamiennogórski, karkonoski, kłodzki, lwówecki, wałbrzyski i ząbkowicki, dzierżoniowski, lubański i świdnicki, bolesławiecki, jaworski, legnicki, złotoryjski, zgorzelecki, wołowski, gmina miejska Oława, gmina wiejska Oława w powiecie oławskim, gmina Kąty Wrocławskie, gmina Sobótka w powiecie wrocławskim, miasta na prawach powiatu Wałbrzych, Jelenia Góra, miasto na prawach powiatu Legnica, gmina Mietków w powiecie wrocławskim, gmina miejska Głogów, gmina wiejska Głogów, gmina Kotla, gmina Pęcław, gmina Żukowice w powiecie głogowskim, miasto i gmina Ścinawa w powiecie lubińskim, powiat średzki oraz gmina Strzelin w powiecie strzelińskim.
- w województwie opolskim – powiaty głubczycki, nyski i prudnicki, brzeski, kędzierzyńsko-kozielski, opolski, krapkowicki oraz gmina Strzeleczki w powiecie krapkowickim
- w województwie śląskim – powiaty bielski, cieszyński, pszczyński i raciborski oraz miasto na prawach powiatu Bielsko-Biała
- w województwie lubuskim – gmina miejsko-wiejska Szprotawa, miasto Żagań, miasto Małomice, gmina wiejska Żagań w powiecie żagańskim, gmina Dąbie, gmina Krosno Odrzańskie w powiecie krośnieńskim, gmina Bytom Odrzański, gmina miejska Nowa Sól, gmina wiejska Nowa Sól, gmina Otyń, gmina Siedlisko i gmina Kolsko w powiecie nowosolskim, gmina Szlichtyngowa w powiecie wschowskim, gmina Czerwieńsk, gmina Sulechów, gmina Zabór, gmina Nowogród Bobrzański, gmina Trzebiechów i gmina Bojadła w powiecie zielonogórskim oraz gmina Cybinka i gmina Słubice w powiecie słubickim.
Wspomniane wyżej rozporządzenia wchodziły w życie: 16, 17, 20, 21, 25, 28 września 2024 roku oraz 2 i 4 października 2024 roku.
Źródło zdjęć: mat.pras.