Jacob-und-Wilhelm-Grimm-Zentrum to biblioteka zdumiewająca pod względem architektonicznym. Jedna z najwspanialszych, jakie miałam okazję zobaczyć. Czytelnia z tarasami zapiera dech w piersiach! Zobacz, jakie inspiracje przywiozłam z Berlina.
Bryła zewnętrzna
Jacob-und-Wilhelm-Grimm-Zentrum mieści się przy ul. Geschwister-Scholl-Straße 1/3. To biblioteka należąca do struktur Uniwersytetu Humboldtów, najstarszej uczelni w Berlinie. Została otwarta w 2009 roku, a jej budowa pochłonęła 75,5 mln euro. Za projekt odpowiadał szwajcarski architekt Max Dudler. Masywny 10-kondygnacyjny budynek otrzymał szereg nagród architektonicznych. Elewacja dwóch brył, mająca odpowiednio 22 i 38 metrów wysokości, została pokryta okładziną wapienia z Jury. Charakterystyczne są okna przypominające regały – za szerszymi ulokowano miejsca do pracy, a przy wąskich ustawiono właśnie regały. Światło naturalne przenika przez ogromy świetlik. Z drugiej strony budynek znajduje się w pobliżu torów kolejowych – przejeżdżające pociągi można obserwować przy oknach w czasie pracy lub poszukiwań książek.
Przygotowania do podróży
Biblioteki, jak i inne obiekty w Niemczech podlegają restrykcyjnej ochronie prawnej. Na fotografowie i filmowanie trzeba uzyskać specjalną zgodę, a w niektórych przypadkach podpisać umowę i uiścić niemałe opłaty. Kategorycznie zabronione jest utrwalanie wizerunku osób w budynku. Przygotowania do podróży do Berlina były poprzedzone licznymi rozmowami i planowaniem. Władze Jacob-und-Wilhelm-Grimm-Zentrum bezproblemowo wydały na potrzeby Lustra Biblioteki nieodpłatną zgodę na wejście do budynku biblioteki i jego fotografowanie i filmowanie z zewnętrz i wewnątrz. W podróży towarzyszył mi Paweł, którego zdjęcia możesz właśnie oglądać.
Widzieliśmy, że potrzebujemy kilku godzin na realizację naszego celu. Musieliśmy spełnić jeszcze jeden warunek, bowiem otrzymana zgoda obowiązywała jedynie w godzinach zamknięcia dla czytelników. Biblioteka w tygodniu jest czynna od godz. 9.00 do północy, w weekendy nieco krócej, a w święta w godz. 10.00-22.00. Aby rozpocząć przygodę z tą biblioteką trzeba było wstać bardzo wcześnie. Zdjęcia nocą nie wchodziły w grę z uwagi na niedostępność wszystkich pomieszczeń i niesprzyjające warunki oświetleniowe. Przy okazji polecam świetną kawiarnię naprzeciw wejścia głównego do biblioteki. Po zakończonej pracy mogłam przy kawie obserwować, jak przed otwarciem tworzą się spore kolejki. Popularność Grimm-Zentrum potwierdzają statystyki – w 2022 roku odnotowano prawie 1,4 mln odwiedzin, a przed pandemią szczyt liczby odwiedzających wynosił ponad 2,6 mln osób.
Krótko o zbiorach Grimm-Zentrum
Nazwa Jacob-und-Wilhelm-Grimm-Zentrum ma podkreślać osiągnięcia braci Grimm, znanych na całym świecie głównie za zbiór baśni, ale także za ich dorobek naukowy i fakt, że byli bibliotekarzami. Księgozbiór biblioteki liczy ok. 2,5 mln książek i innych zbiorów uzupełnionych o bazy danych, e-booki, e-czasopisma czy archiwa cyfrowe. Zgromadzone są naturalnie dzieła z biblioteki służbowej i prywatnej braci Grimm liczące prawie sześć tysięcy woluminów, w tym zawierające dedykacje i odręczne notatki. Część z nich można zamówić do zamkniętej Czytelni Naukowej, ale wskazane jest korzystanie ze zdigitalizowanych wersji w bibliotece cyfrowej digi-hub.de. Digitalizacja i udostępnienie on-line książek, konserwacja, zapewnie właściwych warunków przechowywania i ochrony cennych zbiorów z prywatnej biblioteki braci Grimm są możliwe dzięki darowiznom. Uniwersytet w ramach projektu „MY GRIMM” zachęca do indywidualnych wpłat i zostania nie tyle sponsorem, ale patronem konkretnej książki. Można byłoby napisać wiele odrębnych artykułów o niezwykle interesujących kolekcjach i historycznych zbiorach należących do Humboldt-Universität, ale wróćmy do głównego celu podróży.
Tarasy czytelnicze
To serce całej biblioteki. Stojąc na tarasie ma się wrażenie jakby było się na statku pływającym po spokojnych wodach. Naturalne światło ze spektakularnego świetlika i z pięknym widokiem na berlińskie niebo dodatkowo potęguje otwartość oraz podkreśla ogrom przestrzeni. A symetria i charakterystyczny fornir z drzewa wiśni amerykańskiej zapewniają niezwykły spokój, co sprzyja też pracy i nauce. Co więcej takie drewno świetnie pochłania dźwięki. Niestety z powodu uszkodzonego świetlika część czytelni na parterze podczas mojej wizyty była wyłączona z użytku. Sprawdzając informacje przed publikacją tego tekstu dowiedziałam się, że pod koniec 2023 roku ze względów technicznych zamknięto do odwołania jeszcze tarasy czytelni zachodniej na piętrach 2-4.
Na tarasach znajdują się tylko biurka, ale z każdego poziomu jest łatwy dostęp do księgozbioru. Lampki i wykładziny biurek w zielonkawym kolorze zostały zaprojektowane przez Maxa Dudlera. W obrębie całego budynku architekt zadbał o głębokość stolików: odpowiada ona siatce kolumn, dzięki czemu każdy czytelnik ma zapewnione miejsce przy oknie.
Ta geometryczność kształtów i ciepło drewna sprzyjają pozostaniu w czytelni na wiele godzin. Całe Grimm-Zentrum ma 1363 stanowiska pracy (w tym prawie 400 z komputerami i kilka z regulacją wysokości). Osoby korzystające z danego stanowiska mają do dyspozycji Pausenscheiben-Regelung. To czerwone tabliczki informacyjne oznajmiające przerwę i sygnalizujące innym zajętość danego miejsca. Aby iść na przerwę użytkownik ustawia aktualną godzinę i pozostawia tabliczkę w widocznym miejscu na biurku. Czas nieobecności może wynieść maksymalnie godzinę.
Przestrzenie
Po przekroczeniu progu wejścia głównego, w przestronnym foyer – rozciągającym się wzwyż na dwa piętra – znajdziemy ladę informacyjną, komputery, miejsca siedzące. To również przestrzeń do odpoczynku i rozmów. Są też dwa boczne wejścia, w tym jedno nieopodal stacji metra. Całość dopełniają wspaniale pociągnięte linie współgrające ze stropami, oknami, lampami i innymi elementami. Ten motyw regularności jest widoczny w obrębie wszystkich wnętrz, nawet między regałami.
Na ścianie przed wejściem na teren czytelń wzrok przykuwa dzieło „Bullet Holes” („Dziury po kulach”) Aruna Kuplasa nawiązujące do otoczenia Grimm-Zentrum, biblioteki uniwersyteckiej i historii Berlina (w tym detale kolumn z Wyspy Muzeów, elewacji dawnego budynku biblioteki uniwersyteckiej, gdzie mieściła się administracja).
System identyfikacji wizualnej w budynku jest bardzo dobry, chociaż nie zawsze można znaleźć wersję angielską. Mapa, którą otrzymałam od pracownika ochrony była po niemiecku, ale znalazłam lepsze rozwiązanie w… katalogu biblioteki. Przy sprawdzaniu dostępności danej publikacji można skorzystać z opcji geolokalizacji. Po kliknięciu w przycisk: standort anzeigen (pokaż lokalizację egzemplarza) zostaniemy przeniesieni na stronę rauminfo.ub.hu-berlin.de nawigującą do odpowiedniego regału. Jeśli użytkujesz katalog na terminalu biblioteki, to super rozwiązaniem jest możliwość zeskanowania kodu QR. W ten sposób w telefonie masz mapę – w języku angielskim i niemieckim – biblioteki z geolokalizacją zbiorów i przydatnymi wskazówkami dla przestrzeni danego poziomu.
Wokół czytelni z tarasami znajdują się regały z wolnym dostępem do zbiorów. Rytm ten jest zachowany na każdym piętrze. W Grimm-Zentrum można skorzystać z sal wideokonferencyjnych (zarówno na większe wykłady, jak i mniejsze spotkania), multimedialnych (w tym do profesjonalnego montażu wideo), szkoleniowych, grupowych (dla dużych i małych zespołów), stref z komfortowymi siedziskami, pomieszczeń ciszy, kabin indywidualnych (przeznaczone głównie dla osób piszących prace dyplomowe), audytorium, szatni i wielu innych przestrzeni, które wyróżniam poniżej.
Z biblioteki można korzystać całkowicie bez pomocy bibliotekarza. Są tu dostępne selfchecki, wrzutnie, szafki na rzeczy otwierane przy pomocy kart czytelnika (to karta wielofunkcyjna pełniąca rolę legitymacji studenckiej), katalogi, punkty informacyjne i instrukcje. Bardzo zaciekawiły mnie pokoje do skanowania. Oprócz samoobsługowego skanera (format A3) do dyspozycji jest ScanTent, czyli namiot do fotografowania kompatybilny z każdym smartfonem. Rekomendowane jest pobranie aplikacji, która rozszerza funkcjonalności edycji obrazów, np. inteligentne kadrowanie do obszaru tekstu, a także pozwala na zapisanie plików do formatu PDF, przesłanie ich do swojej chmury. Usługi reprograficzne w Grimm-Zentrum zostały wycofane w kwietniu 2022 roku ze względów ekonomicznych i środowiskowych. Teraz kopiowanie jest w pełni bez papieru i bezkosztowe.
Na środku planu każdego piętra znajduje się główna klatka schodowa, piękna w swojej prostocie. Przy wejściu na wybrany poziom w pobliżu znajduje się lada biblioteczna, gdzie można uzyskać informacje i pomoc, a także odebrać zbiory zamówione z magazynów. Nieopodal – na trzech piętrach – dojrzałam kabiny do pracy grupowej (do 4 osób). Przeszklone boxy są dźwiękoszczelne, oświetlone i wentylowane. Tylko zapisani użytkownicy biblioteki mogą je rezerwować (jedna osoba na maksymalnie 3 godziny). Harmonogramy są wywieszane na zewnętrz z tygodniowym wyprzedzeniem. Jeśli nie ma rezerwacji, to oczywiście kabina jest otwarta dla każdego. Z kolei na parterze ustawiono indywidualne kabiny przeznaczone do rozmów telefonicznych albo wideokonferencji (można je rezerwować na dwie godziny dziennie). Kabinę do rozmów telefonicznych zaobserwowałam też w Staatsbibliothek zu Berlin.
Duży nacisk jest położony na dostępność budynku dla osób z niepełnosprawnościami. Bariery architektoniczne są tu zniesione, a użytkownicy mogą poruszać się swobodnie na każdej kondygnacji. Warto napomknąć o kabinie dla osób niewidomych i niedowidzących. Wyposażona jest w potrzebne sprzęty, w tym: komputer z niezbędnym oprogramowaniem do powiększania/odczytu głosowego tekstu, 19-calowy ekran, klawiaturę z bardzo dużymi literami, klawiaturę brajlowską, drukarkę brajlowską, powiększalnik, telefon do rozmów wewnętrznych (aby np. wezwać pomoc).
Na ostatnim pietrze mieści się mediateka. Jest to część Instytutu Sztuki i Historii Wizualnej Uniwersytetu Humboldtów. Udostępniane są tu płyty różnego typu, slajdy, fotografie, mikrofilmy, zdigitalizowane zbiory wraz z urządzeniami do ich odtwarzania. Można tu też zlecić wykonanie profesjonalnej reprodukcji czy odwiedzić cyfrowe archiwum obrazów Prometheus.
Rodzicom i kobietom w ciąży zapewniana jest również strefa Berliner Volksbank Kinderstube, w której łączy się opiekę nad dzieckiem z nauką. Strefa na siódmym piętrze została ufundowana przez jeden z największych banków. W wydzielonej przestrzeni są stanowiska pracy (3 z komputerami) dla dorosłych zintegrowane z placem zabaw. Do dyspozycji maluchów są: strefa gier motorycznych, basen z kulkami, gry na ekranach dotykowych, książeczki. W pobliżu dostępny jest pokój z przewijakiem i miejscem do karmienia.
Na marginesie dodam, że obsługa biblioteki, pracownicy ochrony i personel dbający o czystość są bardzo uprzejmi. Obserwowanie przygotowań do otwarcia tak dużej biblioteki w trakcie fotografowania było ciekawym doświadczeniem. Warto wspomnieć, że bibliotekarze i pracownicy są dostępni na miejscu świadcząc usługi informacyjne, ale też podczas konsultacji on-line w wyznaczonych godzinach. Po powrocie do Polski dowiedziałam się, że istnieje też specjalna aplikacja Actionbound pozwalająca wybrać się na wycieczkę eksploracyjną po bibliotece i innych obiektach uczelni.
Zachęcam do odwiedzenia Jacob-und-Wilhelm-Grimm-Zentrum i poczucia tej niesamowitej atmosfery.
Za fotografowanie odpowiadał niezastąpiony Paweł Morawiec.