Cały czas toczy się dyskusja na temat tzw. Kodeksu Korwina, najcenniejszego zabytku kultury w kolekcji Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej – Książnicy Kopernikańskiej w Toruniu, który w poselskim projekcie ustawy mógłby stać się przedmiotem przekazania Węgrom. Sprzeciwiają się temu pracownicy Książnicy i wiele innych środowisk. Trwa zbieranie podpisów pod deklaracją poparcia dla zachowania dzieła w narodowym dziedzictwie kultury Rzeczypospolitej Polskiej.
O kodeksie
Epistola de laudibus augustae bibliothecae atque libri quatuor versibus scripti eodem argumento ad serenissimum Mathiam Corvinum Panoniae regem – tak brzmi pełny tytuł tzw. Kodeksu Korwina z II połowy XV wieku. To bezcenny, renesansowy manuskrypt szkoły florenckiej, wpisany na Światową Listę Programu UNESCO „Pamięć Świata”. Kodeks ten jest wyjątkowy ze względu na wartość historyczną i artystyczną. Wykonany w technice pergaminowej, ozdobiony został przez mistrzów florenckiej szkoły malarstwa miniaturystycznego. Dziś stanowi jeden z 650 rozproszonych po całym świecie egzemplarzy tzw. rodziny corvinianów, do której należą ocalałe egzemplarze ze zbiorów dawnej biblioteki króla Węgier Macieja Korwina. Na tle wszystkich corvinianów wyjątkowości naszemu manuskryptowi dodaje jego treść, bowiem jest ona poetyckim opisem tego zbioru – podaje Książnica Kopernikańska.
Zdigitalizowana wersja kodeksu dostępna jest w Kujawsko-Pomorskiej Bibliotece Cyfrowej.
Okazanie wdzięczności i odwzajemnienie gestu przyjaźni
Zamiar przekazania Kodeksu Węgrom to cel projektu ustawy, jaki wpłynął do Sejmu RP 2 lutego 2022 roku. Jak czytamy w preambule i uzasadnieniu projektu przekazanie Kodeksu na rzecz Węgier ma „zacieśniać wielowiekową współpracę polsko-węgierską, w tym również na płaszczyźnie kulturalnej” i „pozwolić wyrazić wdzięczność Narodu Polskiego i odwzajemnić gest przyjaźni Narodu Węgierskiego, jaki stanowiło podarowanie stronie polskiej pozłacanej zbroi dziecięcej króla Zygmunta II Augusta” (przekazanej na podstawie porozumienia zawartego w Budapeszcie w dniu 12 lutego 2021 roku). Nieodpłatne przekazanie ma być również wynikiem postanowień i zobowiązań wynikających z umowy między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Węgierskiej o współpracy kulturalnej i naukowej z 1992 roku.
W uzasadnieniu projektu podano, że „Kodeks, który co prawda stanowi cenny eksponat w polskich zbiorach bibliotecznych, jednakże nie ma ścisłego związku z historią Polski, natomiast dla Węgier pozostaje szczególnie cennym świadectwem dziedzictwa kulturowego i narodowego, związanym z osobą króla Macieja Korwina”.
Warto zwrócić uwagę na art. 2 ust. 2 projektu, który dopuszcza przeniesienie własności i posiadania Kodeksu na rzecz skarbu państwa Węgier lub inny podmiot wskazany przez Węgry nie dając tym samym pewności czy Kodeks zostałby na terenie tego państwa lub nie zostanie bezpowrotnie utracony. Jak przewidziano w art. 5 „przekazanie Kodeksu na rzecz Węgier nastąpi na podstawie pisemnego porozumienia zawartego między Rzeczpospolitą Polską a Węgrami”, jednak nie podano minimalnych warunków owego porozumienia.
Przekazanie ex lege i rekompensata
Projekt ustawy precyzuje drogę „skrócenia” obecnych przepisów. Jak napisano w uzasadnieniu „Kodeks pozostaje własnością podmiotu samorządowego, jego przekazanie przez Rzeczpospolitą Polską na rzecz Węgier wymaga uprzedniego nabycia własności przez Skarb Państwa. W art. 2 ust. 1 projektu ustawy proponuje się, aby nastąpiło to z mocy samego prawa (ex lege) z dniem wejścia w życie ustawy. Tym samym nie będzie konieczne prowadzenie postępowania i wydawania decyzji administracyjnej, na mocy której własność manuskryptu zostałaby przeniesiona na Skarb Państwa”.
Dalej omówiono kwestię właściciela Kodeksu, ewentualne uszczerbki i szkody spowodowane utratą zabytku i praw do jego własności. Proponowane jest, by rekompensatą była kwota 25 milionów złotych pochodzących z budżetu państwa. W ustawie wskazano, iż wypłata środków nastąpiłaby w terminie do 31 marca 2022 roku.
O analizę zgodności projektu ustawy wystąpiło Województwo Kujawsko-Pomorskie. W opinii prawnej z 14 lutego podano: „uzasadnienie projektu nie przedstawia żadnych argumentów natury konstytucyjnej uzasadniających nieodpłatne przeniesienie własności dobra kultury na rzez innego państwa, poprzedzone wywłaszczeniem z mocy prawa, bez możliwości kontroli sądowej tego aktu i bez możliwości weryfikacji arbitralnie przyjętej kwoty odszkodowania” oraz rekomendowane jest „niezwłoczne wycofanie z prac Sejmu, a w przypadku niewycofania – odrzucenie projektu w całości”. W drugiej opinii prawnej z 15 lutego stwierdzono, że „postanowienia nie dają podstaw do darowania przez jedną stronę na rzecz drugiej niezbywalnych dóbr kultury narodowej ani ich wywozu za granicę na stałe” oraz „nie ma żadnych podstaw prawnych ani moralnych/etycznych (słusznościowych) do „zwrotu” Kodeksu na Węgry”.
Wspólny sprzeciw
W reakcji na publikację projektu ustawy radni Województwa Kujawsko-Pomorskiego „są przekonani, że zabytek powinien pozostać w miejscu, w którym znajduje się od przeszło czterech stuleci” wyrażając poparcie dla dyrekcji Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej – Książnicy Kopernikańskiej w Toruniu oraz działającej przy instytucji Rady Naukowej.
W poniedziałek 14 lutego 2022 roku Prezydent Miasta Torunia, Marszałek Województwa Kujawsko-Pomorskiego, Rektor UMK, Biskup Toruński, Biskup Senior diecezji toruńskiej, Dyrektor Książnicy Kopernikańskiej i Przewodniczący Rady Naukowej działającej przy Książnicy podpisali deklarację poparcia dla zachowania w narodowym dziedzictwie kultury Rzeczypospolitej Polskiej „Katalogu Korwina”.
W ślad za tym apelem swoje stanowisko wyraziły inne osoby i instytucje wyrażając krytykę projektu ustawy. Sprzeciw wyrażają również osoby prywatne podpisując deklarację – wsparcie okazało już ponad 20 tysięcy osób. Kolejne głosy sprzeciwu, stanowiska, protesty, listy i oświadczenia są wyrażane cały czas.
Dyrekcja Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej – Książnicy Kopernikańskiej w Toruniu i działająca przy niej Rada Naukowa poinformowała w oświadczeniu, że Książnica „nigdy i nigdzie nie występowała z inicjatywą przekazania bądź sprzedaży Dzieła” jednocześnie oceniając projekt ustawy jako „próbę zagarnięcia bezcennego dziedzictwa kulturowego Rzeczpospolitej Polskiej”. W uzasadnieniu podano, iż „ewentualne przekazanie stronie węgierskiej obiektu może stworzyć niebezpieczny z punktu widzenia polskich zbiorów precedens, którego dalekosiężne skutki są w tym momencie niemierzalne”.
Krajowa Rada Biblioteczna na posiedzeniu 10 lutego 2022 roku negatywnie zaopiniowała propozycję przekazania stronie węgierskiej rękopisu Nalda Naldiego.
Należy również przytoczyć oświadczenie Polskiego Komitetu Narodowego ICOM Międzynarodowej Rady Muzeów, w którym wyrażono najgłębszy sprzeciw i podkreślono, że „jest to inicjatywa szkodliwa i nie mająca precedensu w porządku demokratycznym oraz obyczaju, stanowiąca naruszenie porządku prawnego”.
O „odstąpienie od zaproponowanego szkodliwego dla zachowania narodowego dziedzictwa projektu ustawy” zaapelowało Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków.
Wierzymy, że i tym razem uda się ocalić dla Torunia i Polski bezcenny rękopis, który bezpiecznie spoczywa w magazynie Książnicy Kopernikańskiej – napisał w oświadczeniu Zarząd Towarzystwa Bibliofilów im. Joachima Lelewela w Toruniu.
Źródło zdjęć: mat.pras. WBP – Książnicy Kopernikańskiej