Mamy coraz mniej bibliotek w Polsce – takie wnioski płyną z najnowszych danych GUS. Tendencje spadkowe są obecne także wśród innych wskaźników. Jak wygląda biblioteczna mapa? Oto najnowszy raport o Stanie bibliotek w 2016 roku – tylko w Lustrze Biblioteki!
SIEĆ BIBLIOTEK W POLSCE W 2016 ROKU
W 2016 roku w Polsce działalność prowadziło łącznie 9 567 bibliotek oraz placówek biblioteczno-informacyjnych (dane na 31.12.2016), w tym:
- 7 984 biblioteki publiczne (-66)
- 272 biblioteki pedagogiczne (wraz z filiami) (0)
- 938 bibliotek naukowych (-63)
- 302 biblioteki fachowe (-13)
- 53 biblioteki fachowo-beletrystyczne (+1)
- 21 bibliotek Ośrodków INTE (0)
- 12 bibliotek Towarzystw Naukowych (-1)
Według danych Głównego Urzędu Statystycznego liczba bibliotek w Polsce zmniejsza się. W powyżej podanych nawiasach wskazuję różnicę w stosunku do roku poprzedzającego. Łącznie stan bibliotek wszystkich typów na przestrzeni 2015 a 2016 roku został pomniejszony o 143 placówki. Dla porównania między rokiem 2015 a 2014 różnica wyniosła 102. W latach 2014-2016 z bibliotecznej mapy Polski zniknęło 245 bibliotek! Zobacz także infografikę o stanie bibliotek.
STAN BIBLIOTEK PUBLICZNYCH W 2016 ROKU
W 2016 roku w Polsce funkcjonowało 7 984 biblioteki publiczne. W porównaniu z rokiem poprzedzającym liczba bibliotek publicznych zmniejszyła się o 66 placówk – przeczytaj raport o stanie bibliotek w 2015 roku oraz analizę danych z poprzednich lat. Warto zaznaczyć, że czynnych bibliotek było tylko 7 914.
Uwaga! Aby przedstawić różnice danych z 2016 roku w stosunku do danych z 2015 roku zastosowano zapis liczbowy podany w nawiasach z oznaczeniami +/- odpowiadającymi kolejno: wzrostowi/spadkowi.
Spośród 7 984 bibliotek, aż 5 380 to filie biblioteczne (w tym 167 dla dzieci i młodzieży). Prawie 66% bibliotek działało w obszarach wiejskich. Działalność prowadziło: 18 bibliotek wojewódzkich, 40 bibliotek powiatowych, 64 biblioteki w miastach na prawach powiatu, 270 bibliotek w gminach miejskich, 597 bibliotek w gminach miejsko-gminnych, 1 612 bibliotek w gminach wiejskich oraz 3 inne. Z przedstawionych przez GUS danych wynika, że w 2016 roku w Polsce działało 87 bibliotek publiczno-szkolnych (-7), 1 358 bibliotek w strukturze ośrodka kultury lub innej instytucji (-47).
W 2016 roku najwięcej bibliotek znajdowało się w województwach: mazowieckim (957, -4), śląskim (788, -3) małopolskim (722, -3). Najmniej bibliotek znajdowało się w województwach: świętokrzyskim (270, 0), lubuskim (253, 0), podlaskim (238, 0), gdzie liczba bibliotek pozostała na tym samym poziomie.
LICZBA LUDNOŚCI NA 1 BIBLIOTEKĘ
W 2016 roku na 1 bibliotekę przypadało 4 814 mieszkańców. Zwiększa się także powierzchnia pomieszczeń w bibliotekach – 1 104 661 m kw. – niewątpliwie wynik ten związany jest z licznymi modernizacjami bibliotek w ostatnich latach. W czytelniach na jedno miejsce przypadało aż 322 mieszkańców.
KSIĘGOZBIÓR BIBLIOTEK
W polskich bibliotekach publicznych w 2016 roku znalazło się 128 994 880 zbiorów (-909 tys.) z czego 98,5% stanowią książki. Pozostałe zbiory to rękopisy, stare druki, mikroformy, druki muzyczne, dokumenty kartograficzne, dokumenty graficzne, normy i opisy patentowe, materiały audiowizualne (w tym audiobooki 1 104 601, +82 tys.) i inne.
ZBIORY CYFROWE
3 421 270 – to liczba licencjonowanych zbiorów elektronicznych (+119 tys.). Biblioteki wykupiły dostęp do platform z dostępem do 3 418 211 e-booków (+ 189 tys.), 1 519 czasopism elektronicznych (-67), 245 baz danych (+13) i innych zbiorów cyfrowych. Liczba materiałów zdigitalizowanych przez biblioteki w 2016 roku wyniosła 1 357 809 (+209 tys.).
WPŁYW MATERIAŁÓW BIBLIOTECZNYCH
Wzrosła liczba wpływów materiałów bibliotecznych do bibliotek publicznych. W ciągu 2016 roku do księgozbiorów bibliotek trafiło łącznie 4 668 371 materiałów (+106 tys.), w skład których wchodziły książki i czasopisma oraz 265 632 zbiorów nieelektronicznych (-59 tys.). Największe wpływy posiadały biblioteki publiczne w województwie mazowieckim, a najmniejsze w lubuskim.
Do bibliotek wpłynęło 265 tys. innych zbiorów nieelektroniczych. Znacznie zmalał wskaźnik wpływu zbiorów elektronicznych zinwentaryzowanych – z 13 292 w 2015 r. do 6 742 w 2016 r.
Ponadto w 2016 roku biblioteki prenumerowały mniej tytułów czasopism bieżących – ich liczba wyniosła 90 884, czyli zmalała o ponad 7 tys. w stosunku do danych z 2015 roku.
UBYTKI MATERIAŁÓW BIBLIOTECZNYCH
W 2016 roku liczba ubytków materiałów bibliotecznych w bibliotekach wyniosła kolejno: 5 061 521 książek (+76 tys.), 14 469 czasopism (-7 tys.), 130 145 dokumentów nieelektronicznych (-96 tys.) oraz 10 033 zbiorów elektronicznych zinwentaryzowanych (+3,5 tys).
CZYTELNICY I ODWIEDZINY W BIBLIOTECE
Niezbyt optymistycznie kształtują się odwiedziny w bibliotekach oraz liczba czytelników bibliotek. W 2016 roku w bibliotekach publicznych liczba odwiedzin wyniosła 74 960 250 (-967 tys.). Z kolei 6 096 339 – to liczba zarejestrowanych aktywnych użytkowników wypożyczających (-136 tys.). Na jedną bibliotekę przypada 763 czytelników.
Według kategorii wiekowych czytelnikami w 2016 roku najczęściej były osoby w wieku 25-44 lat (1 717 798). Kolejnymi grupami czytelników były osoby w wieku: 6-12 lat (957 389), 45-60 lat (954 621), powyżej 60 lat (744 875) oraz 20-24 lat (570 646). Najmniej aktywną grupą czytelników były grupy wiekowe do 5 lat oraz w przedziale 13-15 lat.
Najwięcej czytelników pochodziło z województwa mazowieckiego (933 646) i śląskiego (ponad 782 037 tys.), a najmniej z świętokrzyskiego, opolskiego, lubuskiego i podlaskiego.
Biorąc pod uwagę kryterium zajęcia, najbardziej aktywną grupą czytelników były osoby uczące się (2 537 755, -179 tys.) i osoby pracujące (2 170 516, +34 tys.).
WYPOŻYCZENIA NA ZEWNĄTRZ
W 2016 roku czytelnicy wypożyczyli znacznie mniej zbiorów niż w roku poprzednim – łącznie 110 239 610 zbiorów (-2 191 023). Najczęściej wypożyczane były książki (97%) i czasopisma (3%). Można wywnioskować, że 1 czytelnik wypożycza średnio 18 zbiorów. Czytelnicy wypożyczyli także zbiory nieelektroniczne oraz dokumenty elektroniczne na nośniku fizycznym – tu także nastąpił spadek wypożyczeń.
UDOSTĘPNIANIE NA MIEJSCU
W 2016 roku biblioteki zapewniły 119 433 miejsca w czytelniach (+ 511). Udostępniono 9 377 962 książki (-648 tys.) i 9 051 211 czasopism (-754 tys.), 478 082 pozostałych zbiorów nieelektronicznych (+27 tys.) oraz 100 571 dokumentów elektronicznych na nośnikach fizycznych (-41 tys.). Warto zaznaczyć, że dużym zainteresowaniem cieszyły się za to udostępnienia audiobooków (38 293, +7 tys.).
KOMPUTERYZACJA BIBLIOTEK
Coraz więcej bibliotek jest skomputeryzowanych. W 2016 roku 7 570 bibliotek publicznych było wyposażonych w komputery (95%). Łącznie we wszystkich bibliotekach znalazło się 48 939 terminali komputerowych, z czego do użytku czytelników udostępniano blisko 55%. Dostęp do internetu dla użytkowników zagwarantowany był na prawie wszystkich komputerach. Tylko w 2016 roku biblioteki zakupiły 3 580 komputerów.
6 065 z 7 984 bibliotek publicznych w Polsce posiada swoją stronę internetową (+229). Najwięcej stron internetowych bibliotek zarejestrowano kolejno w województwach: śląskim, mazowieckim, małopolskim i wielkopolskim. Najmniej witryn www posiadały biblioteki z województw: podlaskiego, świętokrzyskiego i lubuskiego.
GODZINY OTWARCIA BIBLIOTEK
W 2016 roku według tygodniowej liczby godzin działalności biblioteki publiczne były czynne ogółem przez 7 914 godzin (-38). Większość bibliotek było otwartych przez 31-40 godzin tygodniowo. Pozostałe najczęściej działały w wymiarze 1-10 godzin, 11-20 godzin, 21-30 godzin, 41-50 godzin, 51-60 godzin oraz powyżej 60 godzin tygodniowo.
PRACOWNICY BIBLIOTEK
Liczba pracowników działalności podstawowej na stanowiskach bibliotekarskich wyniosła ogółem 16 437 osób (+7), w tym pełnozatrudnieni stanowili grupę 12 813 osób. Ponad 8 tys. bibliotekarzy posiada wykształcenie bibliotekarskie (+58), a 4 596 wykształcenie średnie (-190).
DZIAŁALNOŚĆ BIBLIOTEK
Biblioteki stają się instytucjami wielozadaniowymi i chętnie urozmaicają swoją ofertę. W 2016 roku w bibliotekach odbyło się 282 989 imprez dla użytkowników (-21 tys.), 849 konferencji i seminariów (-303) oraz innych szkoleń i wydarzeń. Oferta organizowanych imprez i wymienionych form przyciągnęła do bibliotek łącznie 10 703 984 osób (+740 tys.).
Biblioteki prowadzą także działalność wydawniczą. W 2016 roku wydano 733 tytuły (-391), tj. 462 wydawnictw zwartych, w tym 59 w wersji elektronicznej (-418) oraz 271 wydawnictw ciągłych, w tym 125 w wersji elektronicznej (+27).
NIEPEŁNOSPRAWNI W BIBLIOTEKACH
Biblioteki zwracają coraz bardziej uwagę na osoby niepełnosprawne, starając się dopasować swoją ofertę i warunki lokalowe do potrzeb osób z różnymi dysfunkcjami. Działania te obejmują przystosowanie budynku do osób poruszających się na wózkach inwalidzkich – odpowiednie wejście do budynku posiadało 3 178 bibliotek (+97), udogodnienia wewnątrz budynku 1 835 bibliotek (+69), udogodnienia dla użytkowników niewidzących i słabowidzących (np. wyposażenie czytelni w specjalny sprzęt komputerowy, urządzenia do odtwarzania audiobooków itd.) zapewniło 71 bibliotek (+12). W 2016 roku biblioteki zapewniły 1 959 miejsc dla osób niepełnosprawnych w czytelniach (-176).