W 2016 roku po raz szósty Instytut Książki i „Rzeczpospolita” nagradzają samorządy najbardziej zaangażowane w kulturalny rozwój swojej gminy. Docenieni zostają ci, dla których dobrze działająca biblioteka gminna jest najlepszym świadectwem dbałości samorządu o zapewnienie łatwego i bezpłatnego dostępu do kultury, wiedzy i nowych mediów.
Za nami ogłoszenie wyników VI edycji rankingu najlepiej prowadzonych bibliotek. Podczas gali nagrodzono przedstawicieli samorządów i bibliotek z pierwszej dziesiątki rankingu oraz liderów każdego z województw.
Przygotowując ranking, rozesłaliśmy ponad 2300 ankiet do wszystkich gmin wiejskich i miejsko-wiejskich oraz miast (z wykluczeniem miast na prawach powiatu). Uzyskaliśmy blisko 800 odpowiedzi.
Laureaci Rankingu Bibliotek 2016
- I miejsce – Biblioteka Publiczna Miasta i Gminy Barcin
- II miejsce – Miejska Biblioteka Publiczna we Włodawie
- III miejsce – Miejska Biblioteka Publiczna w Polanicy Zdrój
- IV miejsce – Biblioteka Publiczna Gminy Łomża z/s w Podgórzu
- V miejsce – Gminna Biblioteka Publiczna w Świątkach
- VI miejsce – Biblioteka Publiczna Gminy Biesiekierz
- VII miejsce – Gminna Biblioteka Publiczna w Sulmierzycach
- VIII miejsce – Gminna Biblioteka Publiczna w Krasocinie
- IX miejsce – Gminna Biblioteka Publiczna w Bestwinie
- X miejsce – Biblioteka Publiczna Gminy i Miasta Sianów
Kategoria – najlepsze w województwach
- woj. dolnośląskie – Miejska Biblioteka Publiczna w Polanicy Zdrój
- woj. kujawsko-pomorskie – Miejska Biblioteka Publiczna Miasta i Gminy Barcin
- woj. lubelskie – Miejska Biblioteka Publiczna we Włodawie
- woj. lubuskie – Biblioteka Publiczna Miasta i Gminy Trzciel
- woj. łódzkie – Gminna Biblioteka Publiczna w Sulmierzycach
- woj. małopolskie – Powiatowa i Miejska Biblioteka Publiczna w Brzesku
- woj. mazowieckie – Gminna Biblioteka Publiczna w Przyłęku
- woj. opolskie – Miejska i Gminna Biblioteka Publiczna w Krapkowicach
- woj. podkarpackie – Miejska Biblioteka Publiczna w Lubaczowie
- woj. podlaskie – Biblioteka Publiczna Gminy Łomża z/s w Podgórzu
- woj. pomorskie – Miejska Biblioteka Publiczna w Człuchowie
- woj. śląskie – Gminna Biblioteka Publiczna w Bestwinie
- woj. świętokrzyskie – Gminna Biblioteka Publiczna w Krasocinie
- woj. warmińsko-mazurskie – Gminna Biblioteka Publiczna w Świątkach
- woj. wielkopolskie – Biblioteka Publiczna Miasta i Gminy Skoki
- woj. zachodniopomorskie – Biblioteka Publiczna Gminy Biesiekierz
Krótkie podsumowanie statystyczne Rankingu Bibliotek 2016
Wśród bibliotek, które nadesłały ankiety aż 72 proc. posiada filie. Prawie 55 proc. placówek jest przystosowanych dla osób niepełnosprawnych, przeważnie są to nowe biblioteki lub powstające filie. W ponad 66 proc. placówek znajdują się zbiory dla osób niewidzących lub słabowidzących np. książki z dużą czcionką czy mówione.
Niemal we wszystkich bibliotekach można skorzystać z Internetu, a w ponad 80 proc. także z WI-FI. 77 proc. bibliotek deklaruje, że ma swoją stronę internetową.
Znacznie lepiej niż w ubiegłym roku jest z dostępnością księgozbioru w Internecie, aż 73 proc. bibliotek deklaruje posiadanie katalogu internetowego. 100 procent księgozbioru dostępnego on-line posiada już 37 proc. wziętych pod uwagę bibliotek. Średnio dostępne w Internecie jest ponad 61 proc. księgozbioru.
Biblioteki to nie tylko wypożyczalnie książek, ponad 50 proc. z nich działają kluby i koła czytelnicze. Prawie 45 proc. bibliotek organizuje inne koła np. teatralne, muzyczne, filmowe. Biblioteki chętnie współpracują z różnymi organizacjami pozarządowymi, aktywną współpracę deklaruje ponad 78 proc. z nich. Nawiązują także współpracę z bibliotekami szkolnymi, organizując spotkania autorskie akcje pro czytelnicze. O takim fakcje informuje prawie 85 proc. bibliotek.
Średni tygodniowy czas otwarcia biblioteki głównej wynosi 43 godziny, filie są otwarte 25 godzin w tygodniu. Biblioteki główne są otwarte godzinę dłużej a filie – 3 godziny. W bibliotece głównej na stanowisku bibliotekarskim w przeliczeniu na etaty pracuje 3,6 osoby. Średnia powierzchnia biblioteki wynosi ponad 270 mkw. A filii około 68 m kw.
Średnio na każde 1000 mieszkańców 144 jest czytelnikami biblioteki. Jedna osoba średnio wypożycza 19 książek rocznie. Średni księgozbiór biblioteki to ponad 43 tys. książek. Około 31 proc. to książki nabyte po 2005 roku. W 2015 roku średnio do jednej biblioteki trafiło prawie 1240 nowych książek.
W większości bibliotek dotacje w 2015 roku pozostały na takim samym poziomie jak w 2014 roku. Średnia dotacja dla biblioteki stanowi 1,1 proc. budżetu gminny.
6 lat Rankingu Bibliotek podsumowanie
Pierwszy Ranking bibliotek opublikowaliśmy w 2011 roku. Otrzymaliśmy wtedy 602 ankiety, obecnie 806. Średnia powierzchnia biblioteki w 2011 roku wynosiła ponad 180 m kw (obecnie 270), a filii 56 m kw (obecnie 68). Biblioteki zatrudniały mniej osób na etatach – 3,08 w bibliotece głównej i 1,5 w filach, obecnie odpowiednio 3,6 oraz 1,6.
O godzinę wzrósł średni tygodniowy czas otwarcia biblioteki głównej. Filie są otwarte o 3 godziny dłużej niż przed 6 laty. Średnia dotacja dla biblioteki były na podobny poziomie co teraz i oscylował w granicach 1 proc. budżetu gminny. W 2011 roku 80 proc. bibliotek miało filie, obecnie 72 proc.
Sześć lat temu ponad 50 proc. placówek bibliotecznych było przystosowanych dla osób niepełnosprawnych – obecnie wskaźnik ten wynosi 55 proc. Z 60 proc. do 66 proc. wzrósł także wskaźnik placówek w których znajdują się zbiory dla osób niewidzących lub słabowidzących np. książki z dużą czcionką czy mówione.
Obecnie średni księgozbiór biblioteki to ponad 43 tys. książek, w 2011 roku było to prawie 40 tys. W 2011 roku średnio do jednej biblioteki trafiło 860 nowych książek obecnie prawie 1240.
Średnio w 2011 roku na każde 1000 mieszkańców 149 było czytelnikami biblioteki (w 2015 roku – 144). Jedna osoba średnio wypożyczała 20 książek rocznie, obecnie 19.
Biblioteki to nie tylko wypożyczalnie książek, w 45 proc. z nich działaj kluby i koła czytelnicze, a w ponad 40 proc. bibliotek organizuje inne koła np. teatralne, muzyczne, filmowe. Udział ten wzrósł w 2015 roku odpowiednio do 50 i 45 proc.
Kilka słów na temat metodologii
Maksymalnie można było uzyskać 340 punktów. Ankieta zawierała 19 pytań. Ocenialiśmy między innymi powierzchnię biblioteki i filii w przeliczeniu na 1000 mieszkańców, za które można było uzyskać maksymalnie 25 punktów. Średnie zatrudnienie w placówce mogło dać maksymalnie 10 pkt. Wielkość księgozbioru w przeliczeniu na 1000 mieszkańców, wielkość księgozbioru nabytego po 2005 roku, jako procent całego zbioru, czy nowe książki zakupione w 2015 roku dawały w sumie 60 pkt.
Sporo punktów można było uzyskać za udział dotacji podmiotowej dla biblioteki w budżecie gminy w 2015 roku, (jako proc. budżetu samorządu ogółem) – 30 pkt, zaś za pozyskane przez bibliotekę środki pozabudżetowe w 2014 roku – 20 pkt.
Przyznawaliśmy także punkty za dostępne dla czytelników tytuły prasowe (dzienniki, tygodniki, prasę dla dzieci itp.) – maksymalnie 20 pkt.
Istotny jest także oferowany przez biblioteki dostęp do nowych mediów – posiadanie strony internetowej to 5 pkt, dostępność Internetu dla czytelników – 10 pkt (stanowiska komputerowe i sieć Wi-Fi). Działające przy bibliotece kółka czytelnicze, artystyczne, literackie ect. dodawały 10 pkt, podobnie wolontariat – 10 pkt. Dodatkowo biblioteki otrzymywały punkty za udogodnienia dla osób niepełnosprawnych oraz dostępność książek dla osób słabowidzących i niewidomych – po 5 pkt za spełnienie każdego z tych warunków.
Opracowując ranking, oprócz uzyskanych odpowiedzi na ankietę wykorzystaliśmy dane z Głównego Urzędu Statystycznego o liczbie czytelników w bibliotece na 1000 mieszkańców oraz liczbie wypożyczonych książek przez jednego czytelnika w 2015 roku. Za te wskaźniki można było otrzymać maksymalnie po 25 pkt.
Najwyższą liczbę punktów uzyskiwały te biblioteki, w których wskaźniki były wyższe niż 1,75 proc. średniej ze wszystkich bibliotek, nie przyznawaliśmy punktów, gdy wskaźnik stanowił mniej niż 0,25 proc. średniej.
Metodologię rankingu opracowała kapituła w składzie: Dariusz Jaworski, dyrektor Instytutu Książki; Paweł Jabłoński, Zastępca Redaktora Naczelnego dziennika „Rzeczpospolita”; Tomasz Makowski, dyrektor Biblioteki Narodowej; Elżbieta Stefańczyk oraz dyrektor Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Kielcach – Andrzej Dąbrowski.